آموزش زیست با Bioverse

تنظیم هورمونی

می‌دانیم تنظیم فعالیت های بدن به دو صورت عصبی و هورمونی انجام میشود. بسیاری از فعالیت ها و اعمال دستگاه هورمونی تحت تاثیر دستگاه عصبی و هماهنگ با آن انجام می‌شود.

انواع غدد از نظر ترشح:

◈غدد درون ریز:غددی که ترشحات خود را داخل خون می‌ریزند.مثل غده فوق کلیه

◈غدد برون ریز:غددی که ترشح خود را به خارج از خون می‌ریزند.مثل غده عرق،غدد شیری

تعریف هورمون:هورمون ها ترکیبات شیمیایی در بدن هستند که از غدد و یاخته های تولید کننده هورمون ترشح می‌شوند.هورمون ها به جریان خون ترشح شده و خود را به بافت های هدف می‌رسانند و فعالیت های این بافت ها را تنظیم می‌کنند.

تعریف بافت هدف:بافت هدف مجموعه خاصی از یاخته های حساس به هورمون است که هورمون می‌تواند روی آنها تاثیر بگذارد.

شکل بالا مثال کوچکی از سیستم پیچیده و در عین حال دقیق عملکرد هورمون ها در بدن ‌می‌باشد.از این شکل نتایج زیر را می‌توان به دست آورد:

1-محل رسیدن هورمون ها در اغلب موارد از جایگاه اثر آنها فاصله زیادی دارد.سیستم گردش خون در رسیدن هورمون ها به جایگاه اثرشان نقش کلیدی ایفا می‌کند.

2-هر هورمون ممکن است بر یک یا چند بافت اثر بگذارد.به عنوان مثال هورمون رشد و هورمون تیروئید تقریبا بر تمام سلول های بدن اثر می‌کنند.اما برخی از هورمون ها تنها بر روی تعداد محدودی بافت اثر می‌گذارد.

3-یک بافت ممکن است تحت تاثیر هورمون های مختلف قرار بگیرد.با توجه به اینکه هورمون ها به گردش خون وارد می‌شوند،آیا می‌توانید حدس بزنید که هر هورمون چگونه بافت یا سلول هدف خود را پیدا کرده و اثرات خاص خود را اعمال می‌کند؟پاسخ سوال این است که هر هورمون دارای یک یا چند نوع گیرنده اختصاصی است.گیرنده های هورمونی ماهیت………دارند و در سطح غشاء و یا داخل سلول های بافت هدف وجود دارند.اتصال هورمون به گیرنده سبب به راه افتادن یکسری واکنش های پشت سر هم در سلول می‌شود.نتیجه این واکنش ها همان اثر هورمون خواهد بود.

خلاصه ای از غدد بدن و هورمون هایی که ترشح می‌کنند به شرح زیر است:

اپی فیز: در بالای برجستگی های چهارگانه مغز میانی یک غده ای وجود دارد به نام اپی فیز که هورمون ملاتونین را ترشح می کند و مسئولیت تنظیم ریتم های شبانه روزی را دارد .

هیپوفیز:در بالای حفره کف جمجمه قرار دارد که به سه بخش پیشین ، میانی و پسین تقسیم می شود .
بخش پیشین :این بخش پنج نوع هورمون ترشح می کند .
۱-هورمون رشد : این هورمون مسئولیت های تنظیم رشد بدن، افزایش قد، رشد طولی استخوان ها ،افزایش تولید سلول های خونی ، افزایش کلسیم در استخوان اندام هدف این هورمون تمام بدن است و نقش مهمی هم دارد .
۲-پرولاکتین :مسئولیت تولید شیر در غدد شیری را بر عهده دارد . اندام هدف این هورمون غدد شیری است .
۳-محرک تیروئید:مسئولیت تنظیم فعالیت غده تیروئید را دارد .اندام هدفش تیروئید است .
۴-محرک فوق کلیه : مسئولیت افزایش ترشح هورمون های فوق کلیه را دارد . اندام هدف آن فوق کلیه است .
۵-محرک غدد جنسی: مسئولیت تنظیم غدد جنسی است .اندام هدف آن غدد جنسی است .
بخش میانی :این بخش در انسان تحلیل رفته و از بین رفته است .
بخش پسین: این بخش دو نوع هورمون ترشح می کند .
۱-ضد ادراری یا ADH: مسئولیت افزایش بازجذب آب از کلیه ها را دارد . اندام هدف آن کلیه ها است .
۲-اکسی توسین :مسئولیت انقباضات ماهیچه رحم هنگام زایمان و خروج شیر از غدد شیری را دارد.اندام هدف این هورمون دیواره رحم و غدد شیری است.

تیروئید: این غده زیر حنجره و جلوی نای قرار دارد .تیروئید دو نوع هورمون ترشح می کند .
۱-هورمون های تیروئیدی : اندام هدف این هورمون تمام اعضای بدن است. این هورمون خود نیز دو نوع دارد .
الف)T3 :مسئولیت افزایش سوخت و ساز بدن ، تولید و ذخیره انرژی در یاخته های بدن ، افزایش هوشیاری در بزرگسالی ، نمو دستگاه عصبی مرکزی در دوران جنینی و کودکی
ب)T4:مسئولیت افزایش سوخت و ساز بدن ، تولید و ذخیره انرژی در یاخته های بدن ، افزایش هوشیاری در بزرگسالی
۲-کلسی تونین : مسئولیت دارد هنگامی که میزان کلسیم خوناب زیاد است از تجزیه استخوان جلوگیری کند . اندام هدف این هورمون استخوان است.

پاراتیروئید : این غده در پشت غده تیروئید است. هورمونی که تولید می کنه هورمون پاراتیروئیدی یا پاراتورمون می باشد و مسئولیت دارد هنگامی که میزان کلسیم خوناب کم است : ۱-تجزیه استخوان ۲- باز جذب ادرار ۳- جذب کلسیم از روده میزان کلسیم خوناب را به حد طبیعی می رساند.اندام هدف این هورمون استخوان ، کلیه ها ، روده است.

تیموس:در پشت جناغ و جلوی نای قرار دارد . هورمونی که ترشح می کند تیموسین است و مسئوليت تمایز گلبول های سفید خون را دارد . اندام هدف این هورمون گلبول‌های سفید است .

* فوق کلیه :این غده در بالای کلیه ها قرار دارد و همچنین دو نوع دارد .
بخش قشری :این غده سه نوع هورمون ترشح می کند .
۱-کورتیزول: مسئولیت افزایش قند خون در تنش های طولانی مدت را دارد .
۲-الدوسترون:مسئولیت افزایش فشار خون از طریق باز جذب سدیم از ادرار را دارد .
۳-هورمون های جنسی
بخش مرکزی دو دو نوع هورمون ترشح می کند . اپی نفرین و نوراپی نفرین که هردو مسئولیت افزاش فشار خون ، قند خون ، ضربان قلب و … را در تنش های کوتاه مدت دارند.

بخش درون ریز پانکراس یا لوزالمعده: این غده در زیر و پشت معده می باشد و دو نوع هورمون ترشح می کند .
۱-انسولین :که موجب می شود هنگامیکه قند خون زیاد باشد گلوکز به کبد و ماهیچه وارد می کند و در آنها گلوکز را به گلیکوژن تغییر می دهند .اندام هدف آن کبد و ماهیچه است .
۲-گلوکاگون:هنگامی که قند خون کم باشد موجب تجزیه گلیکوژن کبد و آزاد شدن گلوکز به خون می شوند . اندام هدف این هورمون کبد است .

غده هیپوتالاموس

هیپوتالاموس دو دسته هورمون می‌سازد:

1-آزادکننده ها:موجب افزایش ترشح یکی از هورمون های مترشحه بخش پیشین هیپوفیز می‌شود.

2-مهارکننده ها:موجب کاهش ترشح یکی از هورمون های مترشحه بخش پیشین هیپوفیز می‌شود.

غده هیپوفیز

بخش پیشین غده هیپوفیز هیچ هورمونی نمی‌سازد اما غده هیپوتالاموس دو هورمون (ضد ادراری و اکسی توسین) می‌سازد که در این بخش ذخیره و در مواقع لزوم ترشح می‌شود.

هیپوفیز
غده هیپوفیز و محل آن و محل تاثیر هورمون رشد

غده تیروئید

※اگر ترشح هورمون های تیروئیدی کمتر از حد طبیعی باشد،کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم ایجاد می‌شود که علائم آن خستگی زودرس،خواب آلودگی و کمبود انرژی است.

※اگر ترشح هورمون های تیروئیدی بیشتر از حد طبیعی باشد،پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم ایجاد می‌شود که علائم آن خستگی،اختلال در خواب،کاهش وزن و تعریق زیاد است.

※در ساختار هورمون های تیروئیدی،ید وجود دارد.ید از طریق غذا های یددار مثل ماهی و نمک یددار به بدن می‌رسد و غده تیروئید ید را از خون جذب می‌کند و هورمون تیروئیدی تولید می‌کند.

※اگر ید دریافتی بدن کم شود،غده تیروئید برای جبران این کمبود،بزرگ می‎‌شود.چنین حالتی بیماری “گواتر” نام دارد.

غده پانکراس

پانکراس غده‌ای است که از دو بخش درون ریز و برون ریز تشکیل شده است.

بخش درون ریز هورمون های انسولین و گلوکاگون را ترشح می‌کند که در تنظیم قند خون نقش دارند.

بخش برون ریز،قوی ترین آنزیم های گوارشی را ساخته و به روده باریک می‌ریزد. 

بیماری های ناشی از اختلال در ترشح هورمون های غده لوزالمعده

مقابله با فشار های روحی و جسمی

در مقابله با تنش ها و استرس ها،بدن فشارخون،ضربان قلب،تعداد نفس و خون رسانی با ماهیچه ها را افزایش می‌دهد.ابتدا دستگاه عصبی سمپاتیک و سپس بخش مرکزی غده فوق کلیه این کار را انجام می‌دهند اما اگر تنش طولانی مدت باشد،بخش قشری غده فوق کلیه با ترشح کورتیزول و آلدوسترون به این کار ادامه می‌دهد تا تنش روحی و جسمی از بین برود.

کورتیزول با تجزیه پروتئین های بدن و تبدیل آنها به قند،باعث افزایش قند خون می‌شود.بنابراین اگر میزان کورتیزول بالا باشد،موجب از بین رفتن بافت های ماهیچه‌ای و کاهش ایمنی بدن می‌شود.

تنظیم کلسیم بدن

کلسیم در استحکام استخوان ها دندان ها نقش مهمی دارد.همچنین عملکرد صحیح اعصاب و ماهیچه های بدن با وجود کلسیم امکان پذیر است.

تنظیم کلسیم خون وسط دو هورمون انجام می‌شود:هورمون پاراتورمون مترشحه از غده پاراتیروئید و هورمون کلسی تونین مترشحه از غده تیروئید.هورمون کلسی تونین کلسیم خون را کاهش می‌دهد اما پاراتورمون کلسیم خون را افزایش می‌دهد.

تنظیم تغییرات جنسی (بلوغ) 

در دوره بلوغ تغییراتی در فرد بروز می‌کند که “صفات ثانویه جنسی” نام دارند.صفات ثانویه جنسی باعث می‌شود تفاوت های ظاهری دو جنس مشخص‌تر شود.هورمون های جنسی باعث بروز این صفات می‌شوند.هورون های جنسی توسط دو بیضه در مردان و دو تخمدان در زنان تولید می‌شوند.

◉صفات ثانویه جنسی در زنان مثل رشد استخوان لگن،رشد سینه ها و رویش مو در بعضی قسمت های بدن.

◉صفات ثانویه جنسی در مردان مثل بم شدن صدا،رویش مو در صورت و قسمت های دیگر بدن،رشد استخوان ها و ماهیچه ها.

بیضه ها علاوه بر تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون)،گامت نر یا اسپرم هم تولید می‌کنند.

تخمدان ها نیز علاوه بر تولید هورمون جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون)،گامت ماده یا تخمک را تولید می‌کنند.

در بیضه ها هر روز تعداد زیادی اسپرم جدید و تازه ساخته می‌شود اما در زنان تمامی تخمک ها در دوران جنینی شکل گرفته‌اند و هر ماه معمولا یک تخمک آزاد می‌شود.از آنجایی که تخمک ها از دوران جنینی در بدن هر فرد قرار دارند،بیشتر مستعد آسیب دیدن از طریق عوامل محیطی هستند ولی در مردان چون هر روز اسپرم های جدید تولید می‌شود این احتمال کمتر است.

تنظیم ترشح هورمون ها

ترشح هورمون ها در بدن می‌تواند به دو صورت تنظیم شود:

1)بسیاری از غدد مقدار هورمون تولیدی خود را بر اساس تغییر ترکیب خون تنظیم می‌کنند که به این فرایند “بازخوردی یا خودتنظیمی” می‌گویند.خودتنظیمی دو نوع مثبت و منفی دارد.در نوع منفی،افزایش یک هورمون باعث کاهش هورمون و یا بالعکس می‌شود.در نوع مثبت،افزایش یک هورمون باعث افزایش هورمون و کاهش هورمون باعث کاهش هورمون دیگر در خون می‌شود.

2)غده هیپوفیز نیز با ترشح بعضی از هورمون ها در تنظیم فعالیت غدد دخالت دارند.فعالیت خود هیپوفیز تحت نظارت مغز (هیپوتالاموس) است.هیپوفیز می‌تواند ترشح غدد جنسی،غده تیروئید و غده فوق کلیه را تنظیم کند.

مقایسه تنظیم عصبی و هورمونی

جمع بندی

هورمون هایی که بر رشدبدن موثرند:هورمون رشد + هورمون های تیروئیدی + هورمون های جنسی زنانه و مردانه

هورمون هایی که بر قند خون موثرند:انسولین + گلوکاگون + کورتیزول + اپی نفرین + نوراپی نفرین