دستگاه حرکتی
برای اینکه یک موجود زنده حرکت کند، ابتدا باید دستور حرکت توسط دستگاه عصبی مرکزی صادر شود و سپس از طریق اعصاب حرکتی به ماهیچه ها برسد. علاوه بر دستگاه عصبی و ماهیچه ها، وجود استخوان ها نیز برای حرکت اعضای بدن لازم است. ماهیچه ها و اسکلت بدن(استخوان بندی بدن)مجموعا دستگاه حرکتی را می‌سازند.
اسکلت
به مجموعه استخوان ها، غضروف ها و اتصالات آنها در بدن اسکلت میگویند.
1)استخوان
استخوان بافتی پیوندی است که استحکام و مقاومت ز یادی دارد. ماده زمینه‌ای استخوان دارای کلسیم و فسفر فراوان است همچنین رشته های پروتئینی نیز درون آن یافت میشود .
وقتی استخوانی را در اسید (مانند سرکه) قرار میدهیم، مواد معدنی آن در اسید حل شده و خارج میشود. در نتیجه استخوان نرم میشود. همچنین حرارت، باعث سوختن مواد عالی موجود در ماده زمینه‌ای استخوان (مانند رشته های پروتئینی) و در نتیجه تردی و شکنندگی استخوان میشود.
انواع استخوان
استخوان های بدن ازلحاظ شکل،به پنج دسته استخوان های دراز،کوتاه،پهن،نامنظم و کنجدی تقسیم بندی می‌شوند:
1-استخوان دراز:استخوان های بزرگ و بلند در بدن هستند مانند ران و ساعد و بند انگشتان
2-استخوان کوتاه:استخوان های باریک و کوتاه هستند مانند استخوانچه های گوش میانی
3-استخوان پهن:استخوان های پهن هستند مانند جمجمه و لگن
4-استخوان نامنظم:از نظر شکل بسیار باهم متفاوت هستند مانند استخوان ستون مهره ها
5-استخوان کنجدی:استخوان هایی کوچک که معمولا گرد و مدورند مثل کشکک زانو
استخوان ران بزرگترین استخوان بدن و استخوانچه های گوش میانی کوچکترین استخوان های بدن هستند.
وظایف استخوان ها: 1-شکل دادن به بدن 2-حفاظت از بعضی اندام های بدن 3-کمک به ماهیچه ها 4-ذخیره برخی از مواد معدنی مانند کلسیم 5-تولید سلول خونی
بافت های استخوان:
در ساختار استخوان، بافت استخوانی به دو صورت متراکم و اسفنجی (حفره دار) دیده میشود. بافت متراکم،در تنه استخوان های دراز و سطح استخوان های پهن و بافت اسفنجی،در دو سر استخوان های دراز و وسط استخوان های پهن وجود دارد.
نکته:سلول های خونی در بافت اسفنجی استخوان ها ساخته می‌شوند.
رشد طولی استخوان ها
رشد طولی استخوانهای بدن انسان از دوران جنینی آغاز و تا پایان دوران بلوغ ادامه می یابد . در هر انتهای استخوانهای بلند، یک “صفحە رشد” قرار دارد. در سنین رشد، جنس صفحە رشد از غضروف است. تکثیر سلول های صفحە رشد مقدمات افزایش طول استخوان را فراهم می آورد. بافت غضروفی به مرور زمان و با جذب مواد معدنی به استخوان تبدیل شده و به این ترتیب استخوان رشد طولی کرده و بلندتر می شود. در پایان دورە بلوغ صفحات رشد کاملا استخوانی شده و فعالیت آنها متوقف میشود. به این فرآیند “بسته شدن صفحە رشد” گفته میشود.
پزشکان می‌توانند با عکس برداری اشعۀ ایکس از مچ دست،وضعیت صفحۀ رشد و سن استخوانی فرد را تعیین کنند.
عوامل ژنتیکی،ترشح هورمون ها بخصوص هورمون رشد،عوامل محیطی و تغذیه در فعالیت صفحه رشد استخوان ها و در نهایت تعیین میزان رشد قدی هر فرد نقش دارند.
2)غضروف
بافت پیوندی نرم و قابل انعطاف است و در جاهایی که اسکلت احتیاج به انعطاف دارد مانند بینی ، گوش، ستون مهره ها و … دیده می شوند. کابرد دیگر غضروف در مکان هایی است که استخوان ها روی هم حرکت می کنند. غضروف ها در این مکان ها اصطکاک را کم کرده و مانع ساییده شدن استخوان ها می شوند.
3)مفصل
محل اتصال استخوان ها بهه یکدیگر را مفصل میگویند.
انواع مفاصل:
⁋در مفصل های متحرک، بافت پیوندی محکمی به نام رباط استخوان ها را بهم وصل میکند و حرکت استخوان ها را در محل مفصل ها محدود میکنند.
⁋در مفصل ثابت، غضروف و رباط وجود ندارد.
⁋در مفصل نیمه متحرک، رباط وجود ندارد.
سوال: تعداد استخوان های بدن ما چندتاست؟
جمجمه⇐8 عدد چهره⇐14 عدد دنده ها⇐24 عدد ستون مهره ها⇐26 عدد جناغ سینه ها⇐1 عدد دست ها⇐64 عدد پاها⇐62 عدد
استخوان بالای حنجره ⇐1 عدد استخوان های داخل گوش میانی⇐6 عدد
⇐پس جمعا در بدن 206 عدد استخوان داریم.
ماهیچه ها
استخوان ها و مفاصل به تنهایی قادر به حرکت نیستند. اتصال بین ماهیچه ها و استخوان های یک اندام باعث حرکت میشود. ماهیچه ها با تکیه‌گاه قرار دادن استخوان ها و با انقباض و انبساط خود باعث حرکت می‌شوند.به طور کلی سه نوع ماهیچه اسکلتی،صاف و قلبی در بدن مهره داران وجود دارد.
1- ماهیچه اسکلتی: بیشتر عملشان ارادی است. بعضی از حرکات غیرارادی را نیز انجام میدهند مثل انعکاس ها
2-ماهیچه صاف: عمل غیر ارادی دارند و بیشتر در دیواره دستگاه گوارش، دیواره رگ ها، دیواره مثانه و دستگاه تنفس دیده می شوند.
3-ماهیچه قلبی: در دیواره قلب قرار دارد، عملشان غیر ارادی است.
یاخته های ماهیچه‌ای(تار ماهیچه‌ای)دراز و نازک اند و از طول در کنار هم قرار گرفته اند.بافت پیوندی،یاخته های ماهیچه ای را با هم متصل میکند و دستجات یاخته‌ای بزرگ و بزرگتری را می‌سازد که مجموعه آنها ماهیچه را تشکیل میدهند.بافت پیوندی بین رشته ها و روی ماهیچه ها تا دو سر آن ادامه می یابند و طناب سفید رنگی به نام زردپی یا تاندون را می‌سازندکه معمولا به استخوان متصل میشود.
وقتی همه یاخته های ماهیچه‌ای باهم منقبض می‌شوندماهیچه کوتاه تر و ضخیم تر میشود و زردپی آن که به استخوان متصل است،استخوان را در جهت انقباض ماهیچه حرکت می‌دهد ولی نمی‌توانند استخوان را به سر جای اولش برگردانند به همین دلیل بیشتر ماهیچه های اسکلتی به صورت جفت جفت کار میکنند.یعنی یک ماهیچه استخوان به جای اولش برمی‌گردانند.به همین دلیل گفته میشود ماهیچه ها عمل متقابل دارند.مثلا هر فرد با کمک طناب فقط میتواند جعبه را بکشد ولی با کمک همان طناب نمی‌تواند جعبه را هل داده و سر جای اولش برگرداند به همین دلیل اگر جعبه بخواهد به سر جای اول برگردد فرد دیگری از آن طرف باید جعبه را بکشید.ماهیچه ها دقیقا به همین شکل عمل میکنند.
ماهیچه جلوی بازو← 2 سر
ماهیچه پشت بازو← 3 سر
ماهیچه جلوی ران← 4 سر
ماهیچه پشت ران← 2 سر
