دستگاه عصبی
دستگاه ارتباطی: دستگاهی شامل هورمونی(شیمیایی) و تنظیم عصبی که به وسیله پیام های الکتر یکی نورون ها و پیام های شیمیایی هورمون ها کار ارتباط، کنترل و هماهنگی بین قسمت های مختلف بدن را برعهده دارند. چگونگی تشکیل دستگاه عصبی: کوچکترین بخش زنده بدن سلولها هستند. مجموعه از سلولها در کنار هم بافت را تشکیل میدهند. از کنار هم قرار گرفتن چندین بافت، اندام به وجود می آید و مجموعه ای از اندامها دستگاه را تشکیل میدهند. دستگاه عصبی هم به همین ترتیب به وجود آمده است
دستگاه عصبی: دستگاهی که با داشتن سلول های ویژه به نام نورون ها در اندام و بافت های خود کار ارتباط و کنترل و هماهنگی بین قسمت های مختلف بدن را با سرعت زیاد انجام می دهد.
مغز درون جمجمه و نخاع درون ستون مهره ها قرار دارد.
کار دستگاه عصبی مرکزی⇐کنترل فعالیت های ارادی و غیرارادی.
کار دستگاه عصبی⇐ارسال پیام حسی از اندام ها به دستگاه عصبی مرکزی و ارسال پیام حرکتی از دستگاه عصبی مرکزی به اندام ها.
فعالیت های ارادی:
فعالیتهایی که با خواست و اراده انسان انجام میشود مثل راه رفتن و … . تمام فعالیتهای ارادی توسط مغز کنترل میشود.
فعالیت های غیرارادی:
فعالیتهایی که بدون اراده و خواست انسان انجام میشوند. مثل ضربان قلب، نفس کشیدن و … . این فعالیتها همیشه انجام و متناسب با نیاز بدن تنظیم میشوند.
مثال 1: زمانی که ورزش میکنید با دخالت دستگاه عصبی، ضربان قلب و تعداد تنفس بیشتر میشود.
مثال 2: زمانی که غذا میخورید بلافاصله پس از ورود غذا به لوله گوارش، غدد گوارشی و حرکات لوله گوارش برای هضم غذا افزایش می یابد.
فعالیت های غیرارادی بازتابی یا انعکاسی:
نوغی حرکت غیرارادی است مثل عقب کشیدن دست هنگام برخورد با جسم داغ و … .
ویژگی حرکات انعکاسی:
1- بسیار سریع
2-بدون اراده و تفکر
3-اغلب برای حفظ سلامت بدن انجام میشوند.
֍مثال حرکات انعکاسی:
استفراغ – ریزش اشک – سرفه – عطسه – پلک زدن و … .
مغز
کار هماهنگی همه اعمال بدن را برعهده دارد و از اجتماع نورون ها تشکیل یافته است.
در مغز بالغ بر 100 میلیارد نورون و 900 میلیارد سلول پشتیبان(نوروگلیا)وجود دارد.
مغز از سه قسمت تشکیل میشود:
1-مخ:
֍بزرگترین قسمت مغز است.
֍شامل دو نیمکره است و داخل جمجمه قرار دارد.
֍ادراک و عملکرد ، توانایی یادگیری، حافظه هوشمندانه، صحبت و حرکت
֍وظیفه مخ: دریافت اطلاعات از اندام های حسی مثل چشم و گوش و زبان و دستور دادن
֍سطح مخ چین خورده است و توسط ماده خاکستری پوشیده شده است که به آن قشر خاکستری مخ میگویند
֍لایه بیرونی مخ دارای شیارها و چین خوردگی است (قشر مخ) در زیر قشر مخ ماده سفید رنگ وجود دارد که متشکل از رشته های عصبی ملین دار است.
֍نیمکره راست مخ اعمال سمت چپ بدن و نیمکره چپ اعمال سمت راست بدن را کنترل میکند. روی سطح مخ چین خوردگی های عمیقی وجود دارد که هر نیمکره مخ را به 4 لوب تقسیم میکند:لوب پیشانی،لوب آهیانه،لوب پس سری،لوب گیجگاهی
֍لوب گیجگاهی مرکز پردازش اطلاعات شنوایی و لوب پس سری مرکز پردازش اطلاعات بینایی هستند.
֍لوب گیجگاهی با مخچه و تمام لوب های دیگر مخ مرز مشترک دارد.
֍لوب آهیانه با تمام لوب های دیگر مخ مرز مشترک دارد.
֍مخچه فقط با لوب پس سری و گیجگاهی مرز مشترک دارد.
֍بزرگترین لوب مخ:پیشانی ֍کوچکترین لوب مخ:پس سری
*ماده سفید و خاکستری:
مغز و نخاع از ماده سفید و خاکستری تشکیل شده اند. قشر مخ ماده خاکستری رنگ و بیرونی مخ است که ماده سفید را پوشانده است (مانند هندوانه) قشر مخ مرکز بسیاری از اعمال ارادی بدن است. در نخاع ماده خاکستری در مرکز قرار دارد و ماده سفید آن را می پوشاند. (برعکس مخ)
2-مخچه:
■در زیر ناحیه پس سری مخ و پشت ساقه مغز قرار دارد و مرکز کنترل و هماهنگی عمل ماهیچه ها می باشد.
■تنظیم تعادل و حالت بدن
■هماهنگی حرکت سر با اندام های بدن
■مخچه مانند مخ از دو نیمکره تشکیل شده است.
■بین نیمکره های مخچه بخشی به نام کرمینه وجود دارد که دو نیمکره را به یکدیگر مرتبط میکند.
■اعمال مخچه غیرارادی است.
3-ساقه مغز:
※بخش ساقه مانندی در زیر مخ است که مخ و مخچه را به نخاع متصل می کند.
※اعمال ساقه مغز غیرارادی است.
※مهمترین بخش تشکیل دهنده آن بصل النخاع است که مرکز کنترل فعالیت های غیرارادی مثل تنفس و ضربان قلب و فشار خون است ⇐ گره حیات
※ساقه مغز شامل:
⁓مغز میانی
⁓پل مغزی
⁓بصل النخاع
مغز علاوه بر این سه بخش اصلی،اجزای دیگری هم دارد:
4-تالاموس:مرکزی در داخل هر کدام از نیمکره ها که پیام های حسی بخش های مختلف بدن که به آنجا می‌رسند را تقویت میکند و به مراکز مربوطه در قشر مخ می‌فرستند.
5-هیپوتالاموس:بین ساقه مغز و نخاع قرار دارد که مرکز تنظیم دمای بدن است.
و … .
∻حفاظت از دستگاه عصبی:1-استخوان جمجمه و ستون مهره ها+پرده های مننژ+مایع مغزی نخاعی
نخاع:
•بصورت طنابی سفید رنگ درون مجرای ستون مهره ها قرار دارد و تا مهره دوم کمری ادامه دارد.
•در نخاع ماده خاکستری در داخل و ماده سفید در سطح قرار دارد.
•نخاع اطلاعات را به مغز و فرمانهای مغز را به اندامهای بدن می رساند.
•نخاع مرکز از انعکاس های بدن است.
•انعکاس نخاعی مثل انعکاس زردپی زیر زانو و … .⇐ پس مرکز بیشتر انعکاس های بدن،مغز است.انعکاس مغزی مثل پلک زدن و … .
•31 جفت عصببه قسمت های مختلف نخاع از گردن تا کمر وارد و خارج میشود که اطلاعات را از اندامها به مغز و دستورها را از مغز به اندامها می رسانند.
•تمام نخاع درون ستون مهره ها قرار دارد اما تمام ستون مهره ها نخاع ندارد.
•قطر نخاع در تمام طول آن ثابت نیست. قسمتهایی از نخاع که اعصاب دستها و پاها از آن خارج میشود قطر بیشتری دارد.
•از مهره دوم کمر تا پایین ترین استخوان ستون مهره ها، اعصاب محیطی درون ستون مهره ها وجود دارد.
•اگر نخاع آسیب ببیند با توجه به اینکه آسیب نخاعی در چه حد و در چه قسمتی از آن باشد، ناتوانی حسی و حرکتی متفاوتی ایجاد میشود.
•آسیب دیدن دستگاه عصبی برخلاف بقیه قسمتهای بدن جبران ناپذیر است. زیرا بافت عصبی غیرقابل ترمیم است.
یاخته های بافت عصبی
در بدن ما بعضی از سلولها توانایی تولید جریان الکتریکی ضعیفی را دارند.
مثل نورونها در بافت های عصبی دو نوع سلول وجود دارد:
1-نورون یا سلول عصبی:
هر نورون از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
1-دندریت: رشته های عصبی اند که به جسم سلولی متصل اند و پیام عصبی را دریافت و به جسم سلولی منتقل میکنند.
2-جسم سلولی: هسته و بیشتر اندامکهای نورون در این بخش قرار دارد.
3-آکسون: رشته های عصبی اند که پیام عصبی را از جسم سلولی به انتهای آکسون میبرد و سپس به سلول دیگر منتقل میکند.
٭ مسیر جریان های عصبی یکطرفه و همواره از سمت دندرین به سمت آکسون همان نورون است.
٭ به دندریت ها و آکسون های بلند تار عصبی/رشته عصبی می گویند.
٭ به مجمومه ای از تارهای عصبی که در کنار هم قرار گرفتند و با غلافی از جنس بافت پیوندی احاطه شدند، عصب می گویند.
2-سلول های پشتیبان یا نوروگلیا:
یاخته های غیرعصبی هستند که در بافت عصبی قرار دارند و به نورونها کمک میکنند.
وظایف:
– ساخت پوشش برای نورون ها (غلاف میلین)
– کمک به تغذیه نورون ها
– از بین بردن عوامل بیگانه و میکروب ها
پیام عصبی
محرک های مختلفی میتواند نورون ها را تحریک کند. تحریک نورون ها باعث ایجاد پیام عصبی در آن و هدایت پیام تا انتهای نورون میشود. (مثل دومینو)
نورون ها از طریق انتهای آکسون خود می‌توانند با نورون های دیگر،سلول های ماهیچه‌ای و یا غدد بدن ارتباط برقرار کنند و پیام عصبی را به آنها انتقال دهند.
سیناپس و فضای سیناپسی:
در سیناپس ها، آکسون نورون پیش سیناپسی به سلول بعدی نمی چسبد. بلکه بین آنها فاصله کمی وجود دارد که به آن فضای سیناپسی میگویند. انتقال پیام عصبی در فضای سیناپسی توسط مواد شیمیایی خاصی به نام “انتقال دهنده های عصبی” انجام میشود.
*انتقال دهنده های عصبی:رابط پینه‌ای_رابط سه گوش(مثلث مغزی)
*رابط نیمکره های مخچه:کرمینه
*برجستگی های چهارگانه جزو مغز میانی(ساقه مغز) است.
